Volgens Bart Wille, professor organisatiepsychologie en HRM aan de UGent betekent toxisch leiderschap dat : "een leidinggevende regelmatig gedrag vertoont dat ten koste gaat van de medewerkers. Dit kan heel expliciet zijn, bijvoorbeeld: schelden, uitvliegen of publiekelijk vernederen. Maar ook meer subtiel, zoals: liegen, roddelen of medewerkers voortrekken.”
Aangezien Bart Wille dit fenomeen al jaren bestudeert en dus weet waarover hij praat, stelde VDAB hem daarover volgende vragen :
1. Hoe ontstaat toxisch leiderschap?
Uit de onderzoeksliteratuur blijkt dat drie factoren tot toxisch leiderschap kunnen leiden.
Persoonlijkheidskenmerken van de leidinggevende
Bijvoorbeeld: narcistische eigenschappen (zichzelf beter vinden dan anderen, een voorkeursbehandeling willen…), machiavellistische trekken (liegen, manipuleren…), een gebrek aan inlevingsvermogen en opvliegendheid.
Persoonlijkheidskenmerken van de medewerkers
Bijvoorbeeld: een laag zelfbeeld of zich erg afhankelijk opstellen ten opzichte van de leidinggevende.
Kenmerken van de bedrijfsomgeving
Bijvoorbeeld: een organisatiecultuur die uitgesproken competitief is, een klimaat dat haantjesgedrag als normaal beschouwt en het ontbreken van controlemechanismen waardoor ontspoord gedrag onder de radar blijft.
In de praktijk zie je dat toxisch leiderschap vaak een samenspel is van deze drie factoren. Een leidinggevende met 'donkere' persoonlijkheidstrekken die moet functioneren in een omgeving waarin de druk wordt opgevoerd, en geconfronteerd wordt met medewerkers die vatbaar zijn voor toxisch gedrag en dit soms zelfs verder aanwakkeren.
2. Kunnen leiders met toxisch gedrag tot inzicht komen en veranderen?
Dat hangt af van hoe het gedrag tot stand komt. Wordt het getriggerd door de persoonlijkheidskenmerken van de leidinggevende, dan is het moeilijk te veranderen.
Ligt het eerder aan de bedrijfsomgeving, dan kunnen leidinggevenden wel tot inzicht komen. Denk aan mensen die zonder ervaring in een leiderschapspositie terechtkomen. Als de druk hoog wordt, vervallen ze in een verkeerde stijl. Ze denken dat ze zich zo moeten opstellen om succes te boeken, of kopiëren het toxisch gedrag van leidinggevenden die ze zelf ooit hadden. Neem bijvoorbeeld ex-minister Kitir. Onlangs las ik een interview waarin ze toegaf dat haar leiderschapsstijl verkeerd was en bijgesteld moet worden.
3. Wat kan je doen als je het slachtoffer wordt van toxisch leiderschap?
Vaak vindt toxisch leiderschap plaats in een "bubbel". Die kan erg klein zijn als je het enige slachtoffer bent of wat groter -een team of departement- als er meerdere slachtoffers zijn. Mijn belangrijkste tip is om die bubbel open te breken. Licht mensen buiten de bubbel in over je situatie (bv. het HR-departement of een vertrouwenspersoon in het bedrijf).
Dit is niet makkelijk want leidinggevenden met een toxische leiderschapsstijl ondermijnen vaak je zelfvertrouwen. Je begint aan jezelf te twijfelen of denkt dat het aan jou ligt. Bovendien ben je bang dat je je belachelijk gaat maken als je je verhaal vertelt. Als slachtoffer is het belangrijk om dit soort gedachten opzij te schuiven en het toch te vertellen.
4. Wat kunnen werkgevers doen om toxisch leiderschap tegen te gaan?
Als werkgever moet je beseffen dat de schadelijke impact van toxisch leiderschap groot is. Het veroorzaakt menselijk leed, en doet ook de productiviteit van je bedrijf dalen.
Mijn advies: probeer zicht te krijgen op hoe het eraan toegaat op de werkvloer. Vermijd dat er ‘eilandjes’ ontstaan waar leidinggevenden geen verantwoording moeten afleggen. Zorg ook voor laagdrempelige meldpunten. Neem de meldingen ernstig en grijp in.
Info : VDAB nieuwsbrief en bartwille.org
Comments